تنوع ژنتیکی در کلکسیون سورگوم بانک ژن گیاهی ملی ایران

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم سورگوم بانک ژن گیاهی ملی ایران، تعداد 130 توده در دو سال 1377 و 1378 در مزرعه تحقیقاتی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند. تنوع قابل توجهی در صفات مورد مطالعه مشاهده شد. فقط رنگ گیاه تنوعی را نشان نداد و تمام توده ها رنگیزه دار بودند. تعداد روز تا 50 درصد گلدهی از 55 تا 114 روز در سال اول و 58 تا 150 روز در سال دوم متغیر بود. ارتفاع گیاه در زمان 50 درصد گلدهی از 44 تا 240 سانتی متر با میانگین 132.9 سانتی متر تغییر می کرد. در صفت توسعه پانیکل تمام سطوح تنوع و در صفت شکل و تراکم پانیکل ده حالت از سطوح تنوع مشاهده گردید. با استفاده از ضریب شنون (Shannon, 1948) و ضریب تغییرات مشخص شد که بیشترین تنوع در صفات شکل و تراکم پانیکل و طول پانیکل وجود دارد. وزن صد دانه از 1 تا 5.1 با میانگین 2.7 گرم متغیر بود. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون چند متغیره در سال اول نشان داد که 59 درصد از تنوع موجود در وزن صد دانه در صفات پوشیدگی دانه، توسعه پانیکل، تراکم پانیکل و پوشش سفید رنگ روی ساقه قرار دارد. نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها نشان داد که 71.3 درصد از تنوع جامعه در هشت عامل قرار دارد. عامل اول که شامل صفات تعداد روز تا گلدهی، رنگ گلوم، پوشیدگی دانه، درخشندگی دانه، طول گل آذین، آبداری ساقه و طعم آب ساقه بود به تنهایی 28.1 درصد از تنوع را نشان داد. تجزیه کلاستر، استان ها را به چهار دسته تقسیم کرد. نمونه های مازندران، گلستان و ایلام در خوشه اول، نمونه های کرمان، خراسان و تهران در خوشه دوم، نمونه های فارس، یزد و اصفهان در خوشه سوم و نمونه های سیستان و بلوچستان به تنهایی در خوشه چهارم قرار گرفتند. این یافته نشان داد که نمونه های استان سیستان و بلوچستان در مقایسه با نمونه های بقیه استان ها از نظر ژنتیکی کمترین قرابت را دارد. با توجه به وجود تنوع قابل توجه برای اکثر صفات، کلکسیون بانک ژن می تواند به عنوان ژرم پلاسم باارزشی در اصلاح سورگوم جهت اهداف گوناگون به کار رود.